Region Wielkich Jezior Mazurskich położony jest w północno-wschodniej części Polski na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Pojezierze Mazurskie, zachodnia część Pojezierzy Wschodniobałtyckich, rozciągająca się między Pasłęką na zachodzie, a Rospudą na wschodzie o szerokości ok. 70 km i długości ok. 180 km. Region ten charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu, głównie na skutek działania lądolodu i wód roztopowych. Około 520 km2 obszaru stanowią jeziora, rzeki i kanały.
Południowa część regionu pokryta jest rozległymi kompleksami leśnymi, poprzeplatana jeziorami i obszarami rolniczymi. Na kompleks środowisk wodnych i lądowych regionu składają się lasy, jeziora, rzeki i tereny podmokłe o znaczących walorach przyrodniczych.
Pojezierze Mazurskie to najbardziej na zachód wysunięty makroregion Pojezierzy Wschodniobałtyckich. Od zachodu sąsiaduje z Pojezierzem Iławskim, a granicę z Niziną Północnomazowiecką i Północnopodlaską wyznacza zasięg ostatniego zlodowacenia, z którym wiąże się występowanie polodowcowych jezior wytopiskowych. Od północy graniczy z Niziną Staropruską, od wschodu z Pojezierzem Litewskim.
Kraina Wielkich Jezior Mazurskich rozciąga się w obniżeniu pomiędzy: Pojezierzem Mrągowskim od zachodu i Pojezierzem Ełckim od wschodu. Od północy graniczy z Krainą Węgorapy, od południa z Równiną Mazurską.
Jedyny w swoim rodzaju szlak żeglowny prowadzi z Węgorzowa poprzez jeziora Mamry, Kirsajty, Dargin, Kisajno, Niegocin, Boczne, Jagodne, Szymon, Tałtowisko, Tałty, Mikołajskie, Śniardwy, Seksty i Roś aż do Pisza.
Pojezierze Mazurskie obejmuje obszar moren czołowych trzech głównych faz zlodowacenia bałtyckiego. Rzeźba bardzo urozmaicona; łańcuchy wzgórz morenowych (najwyższy punkt ok. 8 km od Kowali Oleckich: Góra Szeska, 309 m n.p.m.), zagłębienia bezodpływowe, kemy, ozy, w południowej części pola sandrowe. Krajobraz pochodzenia polodowcowego charakteryzuje się falistą, ale stosunkowo niską rzeźbą terenu. Jest to kombinacja licznych wzgórz i dolin, bardzo bogata w jeziora, tereny podmokłe i lasy. Duże części terenu to obszary nizinne o wysokim poziomie wód gruntowych.
Krajobraz na północ od jeziora Śniardwy tworzy pagórkowata mozaika zagłębień lodu martwego i dolin rynnowych. Dominują tu gliniaste gleby morenowe z niewielką ilością iłów i piasków. Jeziora i torfowiska zostały uformowane z utworów lodu martwego i dolin rynnowych tworząc później duży i złożony system rzek, jezior i mokradeł. Na południe od jeziora Śniardwy rozciąga się krajobraz podmokłej równiny, z dominującymi glebami żwirowymi i piaskowymi. Granica pomiędzy glebami żwirowymi i piaskowymi a morenowymi iłami wyznacza w przybliżeniu zasięg występowania zlodowacenia północno-polskiego.
Największy śródlądowy zbiornik wodny w Polsce położony w południowej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich na terenie gminy Mikołajki i gminy Pisz, w obrębie Mazurskiego Parku Krajobrazowego.
Jezioro Warnołty (rezerwat faunistyczny) i jezioro Seksty, często opisywane jako zatoki Jeziora Śniardwy, traktujemy w naszych opracowaniach jako odrębne jeziora . Śniardwy łączą się od zachodu z Jeziorem Mikołajskim, od południowego wschodu (przez jezioro Seksty i Kanał Jegliński) z jeziorem Roś, od wschodu rzeką Wyszka z jeziorem Białoławki, od północnego wschodu z jeziorem Tyrkło. Śniardwy połączone są systemem jezior i kanałów z kompleksem Mamr, tworząc niezwykle atrakcyjny turystycznie system Wielkich Jezior Mazurskich. Jezioro zasilają wody Jeziora Mikołajskiego, rzeki Orzyszy, płynącej z jeziora Tyrkło, oraz jezior Łuknajno i Tuchlin. Odpływ wód (do jeziora Roś) regulowany jest śluzą na Kanale Jeglińskim. Wody odpływają także kanałem Wyszka, przez jezioro Białoławki, do jeziora Roś. Przy północnym brzegu Śniardw znajduje się rezerwat czapli siwej "Czapliniec", a jezioro Łuknajno, uznane za rezerwat ornitologiczny, stanowi jedna z największych w Europie kolonii łabędzia niemego oraz miejsce lęgowisk licznych ptaków wodno-błotnych.
Na jeziorze znajdują się dwie wyspy: Wyspa Pajęcza oraz Czarci Ostrów, na wysokości miejscowości Niedźwiedzi Róg. Wyspy rozdzielone są wąską ale bardzo głęboką cieśniną (-13,5m) .
Śniardwy należą do zbiorników stosunkowo słabo zagospodarowanych rekreacyjnie, znajdują się nad nim nieliczne ośrodki wypoczynkowe i pola namiotowe. Sporty wodne ogranicza silne falowanie, ale przede wszystkim liczne płycizny usiane kamieniami oraz pojedynczymi dużymi głazami. Głównie wsie Niedźwiedzi Róg oraz Nowe Guty spełniają funkcje miejscowości letniskowych. Wzdłuż południowo - zachodniego brzegu jeziora prowadzi odcinek szlaku Żeglugi Mazurskiej z Mikołajek do Pisza z rozgałęzieniem do Okartowa. Rozgałęzienie szlaku zaczyna się czerwono-zieloną pławą 1570 m metrów na zachód od Wyspy Pajęczej i oznakowany jest dziewiętnastoma ponumerowanymi zielonymi pławami odległymi jedna od drugiej o ok. 650-700m.
Podstawowe dane morfometryczne obliczone na podstawie własnych pomiarów:
Brzegi Jeziora Śniardwy są bardzo płytkie i w zdecydowanej większości zarośnięte trzciną. Dostęp do lądu często jest utrudniony przez liczne płycizny kamienne i pojedyncze duże głazy tuż pod powierzchnią wody. Nieliczne pomosty, do których można przycumować występują głównie w pobliżu miejscowości o nasilonym ruchu turystycznym. Wzdłuż kilkudziesięciokilometrowej linii brzegowej niewiele jest plaż czy przerw w trzcinie pozbawionych kamienie, gdzie można bezpiecznie przybić. Na granicy Jeziora Mikołajskiego i Jeziora Śniardwy znajduje się cieśnina o nazwie Przeczka. Na półwyspie Popielski Róg znajduje się biwak z kilkunastoma miejscami do cumowania łodzi. Dalej na wschód wolna od kamieni jest Zatoka Łukniańska. Dostęp do brzegu jest bardzo utrudniony poprzez gęstą linię trzcin. W miejscowości Suchy Róg widoczny jest kilkudziesięciometrowy dostęp do brzegu. Dno jeziora jest jednak bardzo płytkie i usiane kamieniami. Trzeba bardzo uważać przy dopływaniu do brzegu. Na wschód od Suchego Rogu znajduje się bardzo niebezpieczny podwodny półwysep usłany licznymi kamieniami i głazami. Przed Okartowem na Księdzowskim Rogu znajduje się Stacja Ratownictwa Wodnego. W okolicach stacji znajduje się kilka kamiennych, bardzo płytkich górek podwodnych. Miejsca te zostały dokładnie pomierzone i są zaznaczone na naszej mapie batymetrycznej. W północno ? wschodniej części jeziora, w zatoce Okartowskiej można przybić do brzegu przy moście kolejowym po lewej stronie. Szybko rozwijającą się pod względem turystyki jest miejscowość Nowe Guty, ciągnąca się wzdłuż wschodniego brzegu Jeziora Śniardwy. Znajdują się tam liczne pensjonaty, miejsca do biwakowania. Brzeg jest bardzo płytki i usiany drobnymi kamieniami. Dość bezpiecznie można przybić do pomostu na przeciwko pensjonatu Nowe Guty Pod Żaglami w centralnej części miejscowości. Od Nowych Gut aż po Zatokę Kwik (Wyszki) ciągnie się Kępa Kwiku charakteryzująca się wysoką skarpa. Brzeg ten usiany jest kamieniami a trzcina występuje tylko w nielicznych miejscach. Z zatoki Kwik poprzez kanał Wyszka można dopłynąć do Jeziora Białoławki. Przy wejściu do kanału znajduje się dzikie miejsce biwakowe. Półwysep Szeroki Ostrów od Kamiennego Rogu na zachód usłany jest podwodnymi rafami kamiennymi. Na południowej części półwyspu znajdują się dogodne miejsca do przycumowania. Na zachód od zachodniej części Szerokiego Ostrowu znajduję się rozległa rafa kamienna, a na południowy zachód bardzo niebezpieczna długa wąska rafa złożona z dużych głazów. Miejsca te są szczególnie niebezpieczne, szczególnie dla żeglarzy skracających sobie drogę na wschodnią część Jeziora Śniardwy. Na południowo zachodnim brzegu jeziora znajduje się malowniczo położona miejscowość Niedźwiedzi Róg. Dobrze rozwinięta baza noclegowo-wypoczynkowa przyciąga tu wielu turystów. Część z pensjonatów posiada pomosty. W północnej części miejscowości znajduje się stanica wodna na terenie posiadłości państwa Tadeusza i Krystyny Faryj. Przystań stanowi kompleks basenów połączonych z Jeziorem Śniardwy kanałem o długości 200 m.
Na zachodnim brzegi Jeziora Śniardwy w miejscowości Popielno znajduje się ośrodek Polskiej Akademii Nauk posiadający port jachtowy.
Wyspa Pajęcza oraz Czarci Ostrów cieszą się dużym powodzeniem wśród żeglarzy. Niestety powoduje to dużą degradacje i zanieczyszczenie tych pięknych wysp. Wyspa Pajęcza po swojej północnej części posiada liczne płycizny usłane kamieni. Szczególnie ciekawa i niebezpieczna jest rafa wystających głazów na północ od wschodniej części wyspy. Szukając miejsca do przybicia można się posiłkować naniesioną na mapie batymetrycznej niniejszego opracowania linia trzcin. Zasięg ich występowania został pomierzony w roku 2005.
Dariusz Popielarczyk